zondag 11 september 2016

Seoel 2016. Het ICA Internationale Archiefcongres




Vorige week bracht ik door in Seoel voor het vierjaarlijkse archiefcongres van de International Council on Archives (ICA). Daar verzamelden zich bijna 2.000 collega's, een voor ons vakgebied prachtig aantal. Voorafgaand aan het congres nam ik deel aan de gebruikelijke vergaderingen van het dagelijks bestuur van de ICA, van de ICA Executive Board en van de programmacommissie die beslist over de inzet van projectgelden. Voor een laatste keer zat ik de vergadering voor van het bestuur van de ICA sectie voor beroepsverenigingen SPA. Na twee termijnen kwam aan mijn bestuurslidmaatschap een einde en daarmee ook aan mijn betrokkenheid bij het ICA-bestuur. Als voorzitter ben ik opgevolgd door de Noorse Vilde Ronge, een enthousiaste en actieve collega bij wie ik de SPA in goede handen achterlaat. De KVAN wordt voortaan in het bestuur vertegenwoordigd door Bert de Vries, gemeentearchivaris van Amsterdam. Zo blijft Nederland traditiegetrouw bij de SPA betrokken.
Zelf hoop ik aan de internationale archiefgemeenschap een bijdrage te kunnen blijven leveren als voorzitter van de FIDA, het internationale fonds voor de ontwikkeling van het archiefwezen in 'under resourced countries', zo ongeveer de landen die vroeger als Derde Wereld werden aangeduid. Ik heb in Seoel dit voorzitterschap overgenomen van Sarah Tyacke, de vroegere nationale archivaris van het Verenigd Koninkrijk. Het fonds heeft regelmatig met een relatief gering bedrag het verschil weten te maken voor verschillende collega's. Heel concrete projecten zijn mede door dit fonds tot een goed einde gebracht.  Ik zet mij daar de komende jaren graag voor in. Donaties voor dit fonds zijn overigens altijd welkom! Ga daarvoor naar de website.
Het was voor de archiefsector in Korea een enorme opsteker dat het congres daar werd gehouden: de premier vond het belangrijk genoeg om bij de opening aanwezig te zijn en sprak een boodschap uit waarin hij zich committeerde aan goed records management en openheid. Of dat laatste daadwerkelijk zal gebeuren is nog wel de vraag. Bestuursleden van KARMA, de belangrijkste vereniging van archivarissen en records managers in Korea, waren kritisch. Regelmatig blijkt de openheid die zij nastreven voor archieven niet te stroken met het beleid van het Nationaal Archief, d.w.z. de regering. Een voorbeeld daarvan is het zinken van het schip de 'Sewolho' op 16 april 2014. Daarbij bracht de bemanning zich in veiligheid en liet de passagiers aan hun lot over. 304 mensen, voornamelijk studenten, kwamen om. Oorzaak van de ramp was een teveel aan vracht aan boord, vracht die in opdracht van de regering werd vervoerd. Die deed er vervolgens alles aan om het gebeuren in de doofpot te stoppen. Inmiddels is een brede burgerweging 'Remember 4.16' op gang gekomen, gesteund door archivarissen, die een herdenkingssite heeft opgezet, met veel documenten ingebracht door nabestaanden en anderen.Lastig voor het opereren van het Nationaal Archief is overigens de directe bemoeienis van de regering. De president van het Nationaal Archief wisselt ieder jaar en behoort tot het politieke establishment.

Het congresprogramma bood een scala aan onderwerpen, met, zoals tegenwoordig meestal, veel aandacht voor de digitale ontwikkelingen. Zelf heb ik behalve sessies die ingingen op de relatie tussen overheidsadministratie en archief, voornamelijk zittingen bijgewoond over mensenrechten en transparante overheid. Zo was ik bij een lezing over de archieven van het MICT, het United Nations Mechanism for International Criminal Tribunals. Daarover werd een mooi verhaal gehouden. Maar terecht merkte Erik Ketelaar op dat de bescheiden die hier toegankelijk worden gemaakt, niet het hele verhaal vertellen. De achterliggende stukken van de aanklager en aantekeningen van de rechtbank blijven buiten beschouwing, alleen de aan de vonnissen gerelateerde stukken worden onder voorwaarden toegankelijk gemaakt.
Tijdens een bijeenkomst rond gedeeld erfgoed kwam het tot scherpe discussies. Waar collega's uit de westerse wereld 'shared heritage' een goede term vinden voor bijvoorbeeld de archieven van de VOC, sprak de nationale archivaris van Algerije dit tegen: hij is van mening dat het veeleer gaat over gestolen erfgoed, waar de voormalige koloniën een uitsluitend recht op hebben.
Interessant was een lezing over operatie Condor. Dit betrof een samenwerking van veertig jaar geleden, waarbij de geheime diensten van de toenmalige Zuidamerikaanse dictaturen besloten voortaan gezamenlijk op te trekken bij het opsporen en vervolgen van hun tegenstanders, ook buiten Latijns-Amerika. UNESCO heeft zich de afgelopen jaren ingezet voor het toegankelijk maken van de archieven van operatie Condor om voor de slachtoffers gerechtigheid te brengen. In dit kader maakten ook de VS bescheiden die betrekking hebben op de Latijns-Amerikaanse regimes openbaar. Teleurstellend was dat daarbij zoveel werd afgeplakt, dat deze openbaarheid eigenlijk weinig voorstelde....

Met het oog op het congres organiseerde de SPA een film festival over promotie van onze professie, met heuse SPA Oscars. Collega's werden afgelopen winter opgeroepen om films in te dienen. Uit 70 inzendingen koos een jury, bestaande uit het SPA bestuur, winnaars voor drie categorieën. Daarnaast boden we de gelegenheid om online te stemmen voor een publieksprijs. Die werd overweldigend gewonnen door de collega's in Tiel, die een film hadden geproduceerd samen met Erfgoed Gelderland. Een prachtige opsteker voor Regionaal Archief Rivierenland!


Na afloop van het congres bezocht ik de Seoel-vestiging van het Nationaal Archief. Tot mijn verbazing waren alle afdelingen die ons ontvingen goed bemenst, het leek een doorsnee werkdag. Later bleek dat alle collega's was opgedragen om deze zaterdag te komen werken, want lege afdelingen zouden een slechte indruk maken. Ik vraag me af of wij onze collega's zover zouden krijgen!
Interessant was het om te zien hoe zij het behouden van analoge en digitale bestanden regelen. Dat doet het Nationaal Archief door het op grote schaal scannen maar ook door microverfilming, daar werkt een grote afdeling aan. In mijn ogen is dat laatste achterhaald, maar zij beschouwen het als de meest duurzame wijze van behoud.  Dan gaat het in Singapore heel anders, daar wordt van nationaal archivaris Eric Chin, verwacht zo vertelde hij, dat hij de stukken scant en de originelen vernietigd.
Een bijzonder staaltje van vernuft werd ons bij het Nationaal Archief getoond. Het gebouw ligt midden in de bossen, waar nogal eens brand uitbreekt. Om het depot te beveiligen, begint bij brand vanaf het dak een gigantische waterval langs alle gevels te spuiten die naar het bos zijn toegekeerd. Zo blijft eventueel vuur op afstand.


Het bezoek aan Seoel was inspirerend en leverde veel stof tot overdenken op. Over vier jaar is er weer gelegenheid om een dergelijk wereldcongres mee te maken, dan in Abu Dhabi in de Verenigde Arabische Emiraten. Wie niet zo lang wil .wachten, kan deelnemen aan de jaarlijkse, kleinschaliger bijeenkomst in Mexico Ciudad, volgend jaar oktober.